معنای متاورس چیست و چه کاربردی در زندگی خواهد داشت؟

در چند سال گذشته کلمه متاورس آن قدر تکرار شده که برای خیلی ها تبدیل به یک مد زودگذر شده است؛ مخصوصا بعد از این که فیسبوک اسم خودش را به Meta تغییر داد و شرکت های بزرگ شروع به تبلیغ دنیاهای مجازی سه بعدی کردند. بعد هم تب ماجرا کمی خوابید و بعضی ها گفتند متاورس مرده است. اما اگر کمی عمیق تر نگاه کنیم، متوجه می شویم که خود مفهوم متاورس هنوز زنده است و آرام آرام در لایه های مختلف زندگی ما نفوذ می کند، حتی اگر دیگر در تبلیغات اسمش را کمتر بشنویم و به جای آن از اصطلاحاتی مثل محاسبات فضایی یا واقعیت ترکیبی استفاده شود.

واقعیت این است که متاورس یک سایت یا یک بازی خاص نیست، یک نوع نگاه تازه به اینترنت است؛ اینترنتی که از صفحه دو بعدی موبایل و لپ تاپ بیرون می آید و مثل یک جهان سه بعدی و تعاملی دور ما را می گیرد. در این جهان دیجیتال، شما فقط تماشاگر نیستید، با یک آواتار وارد فضا می شوید، راه می روید، کار می کنید، خرید می کنید، درس می خوانید، با دیگران حرف می زنید و حتی صاحب زمین، مغازه یا لباس کاملا دیجیتال می شوید. تکنولوژی هایی مثل واقعیت مجازی، واقعیت افزوده، هوش مصنوعی و بلاک چین کنار هم قرار می گیرند تا این تجربه را واقعی تر کنند. همین الان هم بخشی از این آینده در پلتفرم هایی مانند Roblox، Fortnite، Minecraft و دنیاهای بلاک چینی مثل Decentraland و The Sandbox در حال اجرا است.

اگر بخواهیم خیلی ساده بگوییم، معنای متاورس این است: یک جهان مجازی دائمی و مشترک که در آن افراد با آواتارهای دیجیتال حضور پیدا می کنند، با محیط و با هم تعامل دارند و می توانند بسیاری از کارهایی را که در دنیای واقعی انجام می دهند، به صورت مجازی تجربه کنند. برخلاف یک بازی عادی که اگر از آن خارج شوی همه چیز متوقف می شود، متاورس قرار است همیشه روشن باشد؛ مثل یک شهر زنده که شما هر وقت خواستید وارد آن شوید.

کاربرد متاورس در زندگی روزمره فقط سرگرمی و بازی نیست. همین الان شرکت ها از آن برای آموزش کارکنان، شبیه سازی کارخانه، طراحی ساختمان، برگزاری جلسه، نمایشگاه، کنسرت و حتی درمان روان شناختی استفاده می کنند. در آینده نزدیک، احتمالا خیلی از کلاس های درس، تورهای گردشگری، خرید لباس و حتی خدمات دولتی شکل متاورسی پیدا می کنند. البته متاورس فقط فرصت نیست، چالش هایی مثل هزینه بالای تجهیزات، حریم خصوصی، اعتیاد دیجیتال و شکاف دسترسی هم دارد. در این مقاله اول تعریف دقیق و ساده متاورس را می گوییم، بعد فناوری های پشت صحنه آن را توضیح می دهیم، سپس سراغ کاربردها در آموزش، کار، کسب و کار، سرگرمی، سلامت و شهرهای هوشمند می رویم. در ادامه مزایا و معایب، وضعیت فعلی جهان و ایران و سناریوهای آینده را بررسی می کنیم و در پایان جمع بندی و پاسخ به چند سوال مهم را می بینی.

فهرست مطالب

متاورس دقیقا یعنی چه؟ تعریف ساده و علمی
فناوری های اصلی پشت متاورس
متاورس چه فرقی با اینترنت و شبکه های اجتماعی فعلی دارد؟
مهم ترین کاربردهای متاورس در زندگی روزمره
- آموزش و یادگیری
- کار، دورکاری و همکاری سازمانی
- کسب و کار، فروش و اقتصاد دیجیتال
- سرگرمی، بازی و رویدادهای زنده
- سلامت، درمان و پزشکی
- شهرهای هوشمند، گردشگری و فضاهای عمومی
متاورس در ایران: فرصت ها و محدودیت ها
مزایا و فواید متاورس برای انسان و جامعه
معایب، خطرات و چالش های متاورس
آینده متاورس چگونه می تواند باشد؟ سناریوهای 10 تا 25 سال آینده
جمع بندی و نتیجه گیری
سوالات متداول درباره متاورس

متاورس دقیقا یعنی چه؟ تعریف ساده و علمی

اگر بخواهیم یک تعریف علمی و دقیق بدهیم، طبق جمع بندی منابعی مثل ویکی پدیا و TechTarget، می توان گفت:

متاورس یک جهان مجازی سه بعدی، تعاملی و پایدار است که در آن کاربران با آواتارهای دیجیتال حضور پیدا می کنند، با هم و با اشیا و فضاها تعامل دارند و می توانند فعالیت هایی مانند کار، بازی، خرید، آموزش و خلق دارایی انجام دهند.

چند نکته مهم در این تعریف:

سه بعدی بودن: یعنی محیط شبیه دنیای واقعی عمق و فضا دارد؛ فقط یک صفحه تخت مثل صفحه وب نیست.
تعاملی بودن: شما فقط تماشا نمی کنید؛ راه می روید، بر می دارید، می سازید، حرف می زنید، می نویسید، می خرید و می فروشید.
پایدار بودن: اگر از متاورس خارج شوید، جهان متوقف نمی شود؛ بقیه کاربران همچنان در آن مشغول کار و بازی هستند و جهان به صورت دائمی ادامه دارد.
آواتار دیجیتال: نماینده شما در این جهان، یک کاراکتر سه بعدی است که می تواند شبیه خودتان یا کاملا فانتزی باشد.
اقتصاد و دارایی: در نسخه های پیشرفته متاورس، شما می توانید مالک دارایی دیجیتال باشید؛ از لباس آواتار تا زمین و ساختمان مجازی، بلیت کنسرت، آثار هنری، و حتی توکن ها و ارزهای دیجیتال.

به زبان ساده، متاورس را می توانید نسخه سه بعدی و زنده اینترنت در نظر بگیرید؛ جایی که به جای باز کردن تب های مختلف، بین فضاهای مختلف قدم می زنید.

فناوری های اصلی پشت متاورس

متاورس یک مفهوم است که روی دوش چند فناوری اصلی قرار گرفته است. مهم ترین آنها این ها هستند:

واقعیت مجازی (VR)

با هدست واقعیت مجازی (مثل Meta Quest، PlayStation VR، Apple Vision Pro و …) چشم و گوش شما یک محیط کاملا دیجیتال را می بیند و می شنود.
حرکت سر و دست شما توسط حسگرها ثبت می شود و محیط مطابق آن تغییر می کند؛ مثلا اگر سرت را بچرخانی، داخل محیط مجازی اطراف را می بینی.
این بخش همان چیزی است که حس غرق شدن در یک جهان دیگر را می دهد.

واقعیت افزوده (AR) و واقعیت ترکیبی

در واقعیت افزوده، دنیای واقعی را می بینی اما روی آن لایه های دیجیتال نمایش داده می شود؛ مثلا روی میز واقعی ات یک مدل سه بعدی ساختمان ظاهر می شود.
در واقعیت ترکیبی، تعامل بین دنیای واقعی و دیجیتال عمیق تر می شود؛ انگار اشیا دیجیتال در فضای واقعی واقعا حضور دارند و به دست و بدن شما واکنش نشان می دهند.
این بخش در موبایل، تبلت و عینک های هوشمند (مثل عینک های واقعیت افزوده) قابل تجربه است.

بلاک چین و دارایی های دیجیتال

در بسیاری از پلتفرم های متاورسی، مالکیت زمین مجازی، لباس، آثار هنری، آیتم های بازی و … به صورت توکن غیر قابل معاوضه روی بلاک چین ثبت می شود.
این کار باعث می شود که دارایی دیجیتال شما وابسته به یک سرور متمرکز نباشد و تا حدی قابل نقل و انتقال و فروش در بازارهای دیگر هم باشد.
رمزارزها می توانند نقش پول داخلی برخی دنیاهای متاورسی را بازی کنند.

هوش مصنوعی و ربات های مجازی

هوش مصنوعی برای ساخت محیط های هوشمند، شخصیت های غیر انسانی (ان پی سی های باهوش)، ترجمه هم زمان، شخصی سازی تجربه کاربر و تحلیل رفتار در متاورس نقش مهمی دارد.
در آینده، بخشی از ساکنان متاورس ممکن است اصلا انسان واقعی نباشند، بلکه آواتارهای هوشمند خودکار باشند که کار راه می اندازند، آموزش می دهند، پشتیبانی می کنند و حتی نقش همکار یا همراه را بازی می کنند.

اینترنت پرسرعت، پردازش ابری و محاسبات لبه

برای این که چند میلیون نفر بتوانند هم زمان در دنیاهای سه بعدی با کیفیت بالا حضور داشته باشند، به اینترنت بسیار پرسرعت (فیبر نوری، 5G و نسل های بعدی) و سرورهای قوی ابری نیاز است.
محاسبات لبه کمک می کند تا بخشی از پردازش نزدیک به کاربر انجام شود و تاخیر کم شود؛ چیزی که برای احساس طبیعی بودن حرکت و صدا در متاورس حیاتی است.

متاورس چه فرقی با اینترنت و شبکه های اجتماعی فعلی دارد؟

شبکه های اجتماعی مثل اینستاگرام و ایکس (توئیتر سابق) هم جهان های دیجیتال هستند، اما چند تفاوت مهم با متاورس دارند:

شکل تجربه: الان بیشتر تجربه ما از اینترنت دو بعدی است: متن، تصویر، ویدئو روی یک صفحه. متاورس به سمت تجربه سه بعدی و غوطه ور کننده می رود.
حضور بدنی: در شبکه اجتماعی شما یک پروفایل و عکس دارید؛ در متاورس یک بدن دیجیتال (آواتار) دارید که حرکت می کند، به اشیا نزدیک می شود، فاصله را احساس می کند و رفتار بدنی دارد.
احساس مکان: در اینستاگرام همه چیز زیر هم یا به صورت صفحه صفحه نمایش داده می شود. در متاورس شما در یک اتاق، شهر یا میدان قرار می گیری و دیگران را نسبت به خودت در فضا می بینی.
چند کاربرد در یک محیط: اینترنت فعلی تا حد زیادی تکه تکه است؛ برای کلاس یک جا می روی، برای خرید جای دیگر، برای بازی جای دیگر. در متاورس ایده اصلی این است که همه این کارها در یک جهان به هم پیوسته انجام شود و آواتار و هویت و دارایی شما در همه جا همراهتان باشد.
احساس زمان و تداوم: متاورس مثل یک شهر است که همیشه در حال زندگی و تغییر است، حتی اگر شما آنلاین نباشید. اینترنت فعلی بیشتر شبیه مجموعه ای از صفحات است که هر وقت بخواهی باز و بسته می کنی.

مهم ترین کاربردهای متاورس در زندگی روزمره

در ادامه، کاربردهای اصلی را حوزه به حوزه مرور می کنیم. در هر بخش سعی می کنم هم نمونه های فعلی را بگویم، هم تصویر روشنی از آینده احتمالی ارائه کنم.

آموزش و یادگیری در متاورس

یکی از جذاب ترین و مفیدترین حوزه ها برای متاورس، آموزش است.

کلاس های سه بعدی و آزمایشگاه مجازی

به جای یک کلاس آنلاین خشک روی ویدئو، تصور کن با آواتار خودت وارد یک کلاس سه بعدی می شوی، کنار دوستت می نشینی، معلم را روبرو می بینی و می توانی به تخته مجازی نزدیک شوی.
در دروس علمی، به جای دیدن فقط یک فیلم، می توانی داخل ساختمان بدن انسان راه بروی، ساختار قلب را از نزدیک ببینی، یا در مقیاس مولکولی یک واکنش شیمیایی را مشاهده کنی.
برای فیزیک، می توان سقوط اجسام، حرکت سیارات و میدان های مغناطیسی را به صورت سه بعدی و کاملا تعاملی تجربه کرد.

آموزش مهارت های فنی و حرفه ای

پزشکان جوان می توانند پیش از لمس بیمار واقعی، ده ها بار یک عمل جراحی را در محیط متاورسی تمرین کنند، با ابزار مجازی کار کنند و اشتباه های بی خطر انجام دهند.
نیروهای آتش نشانی، امداد، رانندگان، تکنسین های صنعتی و کارگران کارخانه می توانند در سناریوهای خطرناک ولی مجازی آموزش ببینند، بدون این که جان کسی به خطر بیفتد.
شرکت ها از همین الان از شبیه سازهای واقعیت مجازی برای آموزش کارکنان در صنایع نفت، گاز، هوا فضا و تولیدی استفاده می کنند.

آموزش از راه دور برابرتر

متاورس این پتانسیل را دارد که فاصله جغرافیایی را تقریبا بی معنا کند؛ دانش آموزی در یک شهر کوچک می تواند در کلاس مجازی یک استاد معروف جهانی شرکت کند و هم کلاس دانش آموزان سایر کشورها باشد.
البته این نیازمند اینترنت پرسرعت و تجهیزات است که خودش یک چالش است، اما اگر این شکاف کم شود، متاورس می تواند ابزار عدالت آموزشی باشد.

کار، دورکاری و همکاری سازمانی در متاورس

همه گیری کرونا نشان داد که کار از راه دور شدنی است، اما ابزارهای فعلی مثل تماس ویدئویی محدودیت دارند. متاورس می تواند نسل بعدی فضای کاری باشد.

دفتر کار مجازی

شرکت ها می توانند دفترهای سه بعدی مجازی بسازند: اتاق جلسه، فضای استراحت، میزهای کار و …
کارکنان با آواتار خود وارد دفتر می شوند، می توانند با هم قدم بزنند، بحث کنند، روی تخته دیجیتال بنویسند و روی مدل های سه بعدی پروژه کار کنند.
شرکت هایی مثل مایکروسافت، پلتفرم هایی مثل Mesh را برای ترکیب Teams با فضاهای سه بعدی معرفی کرده اند.

همکاری روی مدل های پیچیده

در معماری و مهندسی، تیم های پراکنده در سراسر دنیا می توانند هم زمان داخل یک مدل سه بعدی ساختمان در حال ساخت قدم بزنند، مشکل ها را ببینند و درباره تغییرات تصمیم بگیرند.
در صنایع خودروسازی یا هوا فضا، تیم طراحی، تولید، بازاریابی و حتی مشتریان مهم می توانند داخل مدل دیجیتال محصول آینده راه بروند، صندلی ها را تجربه کنند و قبل از تولید واقعی، تصمیم گیری دقیقی انجام دهند.

استخدام و آموزش نیروی جدید

فرایند انبردینگ یا آشنا شدن نیروی تازه وارد با محیط شرکت، می تواند در متاورس انجام شود: تور مجازی شرکت، آشنایی با تیم ها، آموزش فرایندها، شبیه سازی سناریوهای کاری.
این کار هزینه ها را کم می کند و تجربه به مراتب جذاب تری نسبت به خواندن چند فایل پی دی اف دارد.

کسب و کار، فروش و اقتصاد دیجیتال در متاورس

متاورس فقط محل حضور نیست، محل کسب درآمد هم هست. این جا اقتصاد دیجیتال جدیدی در حال شکل گیری است.

فروشگاه های سه بعدی و خرید مجازی

برندهای لباس و کفش می توانند فروشگاه های مجازی بسازند که شما با آواتار خود وارد شوید، لباس ها را ببینید، روی آواتار خود امتحان کنید و بعد نسخه واقعی آن را برای خودتان در دنیای واقعی سفارش دهید.
فروشگاه های مبلمان و دکوراسیون داخلی می توانند به شما اجازه دهند خانه خودتان را به صورت سه بعدی در متاورس ببینید و مبلمان مختلف را در آن بچینید و بعد تصمیم بگیری کدام را بخری.

دارایی های مجازی و توکن ها

زمین های مجازی در پلتفرم هایی مثل Decentraland و The Sandbox سال هاست خرید و فروش می شوند. افراد و شرکت ها روی این زمین ها گالری، فروشگاه، موزه یا حتی سالن کنسرت ساخته اند.
هنرمندان می توانند آثار هنری دیجیتال یا تجربه های هنری تعاملی خلق کنند و بلیت یا مالکیت آنها را به صورت توکن بفروشند.
برندها می توانند کلکسیون های لباس یا اشیای خاص فقط برای آواتارها طراحی کنند؛ چیزی شبیه مد دیجیتال.

مدل های جدید کسب و کار

شرکت های مشاوره، آموزش، طراحی و سرگرمی، سرویس های متاورسی ارائه خواهند داد؛ از طراحی جهان مجازی برای برندها تا برگزاری کنسرت، نمایشگاه، فستیوال، تور گردشگری مجازی و …
برخی کارها ممکن است کاملا دیجیتال شوند؛ مثلا طراح شهر مجازی، معمار تجربه متاورسی، برنامه نویس فضاهای تعاملی، مدیر فروشگاه های متاورسی، راهنمای گردشگری مجازی و غیره.

سرگرمی، بازی و رویدادهای زنده

سرگرمی اولین حوزه ای است که متاورس در آن به شکل جدی وارد شده و کاربران عادی هم آن را لمس کرده اند.

بازی های جهان باز چند نفره

نمونه های فعلی مثل Fortnite، Roblox و Minecraft نوعی نسخه ابتدایی متاورس هستند؛ میلیون ها نفر هم زمان در یک جهان مشترک بازی می کنند، می سازند، چت می کنند و رویداد برگزار می کنند.
در آینده، این دنیاها می توانند بیشتر به هم وصل شوند و دارایی، آواتار و هویت شما از یک بازی به بازی دیگر منتقل شود.

کنسرت ها و رویدادهای زنده

در سال های اخیر کنسرت های مجازی بزرگی داخل بازی ها برگزار شده که میلیون ها نفر به صورت هم زمان در آواتارهای خود حضور داشته اند.
تصور کن بتوانی در کنسرت خواننده محبوبت شرکت کنی، کنار دوستانت در صف اول بایستی، بدون این که از خانه بیرون بروی.

ورزش و تناسب اندام

بازی های واقعیت مجازی همین الان هم برای ورزش در خانه استفاده می شوند؛ شما با حرکت واقعی بدن، مبارزه، رقص یا تمرین انجام می دهی و در عین حال کالری می سوزانی.
در متاورس می توان باشگاه های مجازی داشت که مربی، گروه دوستان، رقابت ها و چالش ها در آن برگزار می شود.

سلامت، درمان و پزشکی

متاورس و تکنولوژی های مرتبط با آن در حوزه سلامت هم کاربردهای مهمی دارند.

درمان های روان شناختی و توانبخشی

درمان فوبیا ها (ترس از ارتفاع، پرواز، جمعیت و …) سال هاست با واقعیت مجازی انجام می شود؛ متاورس می تواند این را گسترده تر و شخصی تر کند.
بیماران با مشکلات حرکتی می توانند در محیطی جذاب و بازی مانند تمرین های فیزیوتراپی انجام دهند، در حالی که سیستم حرکات آنها را ثبت و تحلیل می کند.

تله مدیسین سه بعدی

پزشک و بیمار می توانند در یک اتاق مجازی با هم دیدار کنند، مدل سه بعدی بدن یا عضو آسیب دیده را جلوی خود ببینند، توضیح ها شفاف تر و ملموس تر می شود.
تیم های پزشکی از کشورهای مختلف می توانند روی یک کیس پیچیده هم زمان بحث کنند، روی مدل های سه بعدی عمل مجازی انجام دهند و بهترین راه را پیدا کنند.

آموزش پزشکی پیشرفته

همان طور که گفتیم، پزشکان آینده می توانند صدها عمل شبیه سازی شده انجام دهند قبل از این که روی بیمار واقعی کار کنند؛ این یعنی کاهش اشتباه و افزایش کیفیت درمان.

شهرهای هوشمند، گردشگری و فضاهای عمومی

متاورس فقط داخل خانه و شرکت نیست؛ می تواند با شهر و فضای عمومی هم ادغام شود.

شهرهای دیجیتال و دوقلوهای دیجیتال

دوقلوی دیجیتال یعنی یک نسخه سه بعدی و زنده از شهر، کارخانه یا ساختمان در فضای دیجیتال.
شهرداری ها می توانند طراحی خیابان ها، خطوط مترو، پارک ها و پروژه های عمرانی را ابتدا در دوقلوی دیجیتال تست کنند، ترافیک، آلودگی و رضایت شهروندان را شبیه سازی کنند و بعد در دنیای واقعی پیاده کنند.

گردشگری مجازی

می توانی قبل از این که به شهری سفر کنی، آن را در متاورس بگردی، موزه ها، خیابان ها و جاهای دیدنی را از نزدیک ببینی و بهتر برنامه ریزی کنی.
برای کسانی که توان جسمی یا مالی سفر را ندارند، گردشگری مجازی می تواند تجربه ای نزدیک به واقعیت فراهم کند.

فضاهای فرهنگی و مذهبی

موزه های بزرگ جهان می توانند نسخه متاورسی خود را داشته باشند؛ شما با آواتارت در سالن ها قدم می زنی، آثار را از نزدیک بررسی می کنی و توضیحات شنیداری و دیداری می گیری.
حتی مکان های مذهبی می توانند فضاهایی برای زیارت یا حضور مجازی در مراسم ها فراهم کنند، هر چند این حوزه حساسیت های فرهنگی و فقهی خود را دارد.

متاورس در ایران: فرصت ها و محدودیت ها

در ایران هم مانند بقیه دنیا علاقه به متاورس وجود دارد، ولی مسیر خاص خود را دارد.

فرصت ها:

جمعیت جوان و آشنا با بازی و شبکه های اجتماعی، زمینه پذیرش تجربه های متاورسی را دارد.
شرکت های فناوری، استودیوهای بازی سازی و تیم های واقعیت مجازی و افزوده در سال های اخیر رشد کرده اند و می توانند پلتفرم ها و محتواهای بومی بسازند.
کاربردهایی مثل آموزش مجازی، تورهای گردشگری داخلی، موزه های دیجیتال، نمایشگاه های صنعتی و رویدادهای فرهنگی متاورسی می توانند برای کشور مفید باشند.

محدودیت ها و چالش ها:

دسترسی نابرابر به اینترنت پرسرعت، مخصوصا در شهرهای کوچک و روستاها.
هزینه بالای هدست های واقعیت مجازی و عینک های هوشمند نسبت به قدرت خرید بخش بزرگی از جامعه.
چالش های مقرراتی، فیلترینگ، حقوق مالکیت دیجیتال و قوانین مرتبط با رمزارزها و NFT ها.
نیاز به محتوا و تجربه متناسب با فرهنگ و ارزش های جامعه ایرانی.

به احتمال زیاد، متاورس در ایران ابتدا بیشتر در قالب:

تورهای گردشگری و فرهنگی مجازی
آموزش و دانشگاه های مجازی سه بعدی
نمایشگاه ها و همایش ها
بازی های آنلاین و سرگرمی

خود را نشان می دهد و بعد آرام آرام به حوزه های دیگر گسترش می یابد.

مزایا و فواید متاورس برای انسان و جامعه

برای این که دید بهتری نسبت به کاربردها داشته باشیم، چند فایده اصلی متاورس را خلاصه می کنم:

حذف یا کاهش فاصله جغرافیایی: امکان کار، آموزش و تعامل با هر کسی در هر نقطه دنیا.
تجربه های عمیق تر و ملموس تر: یادگیری و همکاری از حالت تئوری و دو بعدی به تجربه سه بعدی و بدنی نزدیک می شود.
امکان شبیه سازی و آزمون و خطا بدون خطر: در پزشکی، مهندسی، شهری و صنعتی می توان قبل از اجرای واقعی، سناریوها را در جهان مجازی امتحان کرد.
خلق فرصت های اقتصادی جدید: مشاغل جدید دیجیتال، دارایی های مجازی، فروشگاه های سه بعدی و خدمات متاورسی.
دسترسی بهتر برای افراد دارای محدودیت: کسانی که از نظر جسمی، مالی یا شرایط دیگر امکان حضور در برخی مکان ها یا رویدادها را ندارند، می توانند نسخه مجازی آنها را تجربه کنند.

معایب، خطرات و چالش های متاورس

در کنار این فایده ها، متاورس اگر بدون فکر و قانون رشد کند می تواند آسیب هایی هم داشته باشد:

حریم خصوصی و امنیت داده ها: متاورس می تواند حجم عظیمی از داده های رفتاری، صوتی، حرکتی و حتی زیستی شما را جمع آوری کند. اگر این داده ها بد مدیریت یا سوء استفاده شوند، خطر بسیار جدی است.
اعتیاد و فرار از واقعیت: هر چقدر جهان مجازی جذاب تر و راحت تر شود، احتمال این که بعضی افراد از دنیای واقعی فاصله بگیرند و دچار انزوا شوند بالا می رود. توازن بین زندگی واقعی و مجازی موضوع مهمی است.
نابرابری دسترسی: اگر تجهیزات و اینترنت پرسرعت گران باقی بماند، متاورس می تواند شکاف بین طبقات مختلف را بیشتر کند؛ عده ای در جهان های فوق پیشرفته زندگی کنند و عده ای دیگر از آن کاملا محروم باشند.
مسائل حقوقی و اخلاقی:
- مالکیت دارایی های مجازی دقیقا چگونه تعریف می شود؟
- جرم و مزاحمت در متاورس چه حکمی دارد و چگونه پیگیری می شود؟
- قوانین هر کشور در یک فضای جهانی چگونه اعمال می شود؟
این سوال ها هنوز پاسخ روشن و یکپارچه ای ندارند.
اثرات جسمی و ذهنی: استفاده طولانی از هدست های واقعیت مجازی می تواند باعث خستگی چشم، سرگیجه، مشکلات پوسچر و احتمالا اثر روی خواب و تمرکز شود. همچنین، مغز ما هنوز در حال عادت کردن به این نوع تجربه است و باید مراقب اثرات بلندمدت بود.

مقایسه کوتاه برخی کاربردهای کلیدی متاورس

برای جمع بندی بخشی از کاربردها، این جدول را ببین:

کاربرد	توضیح	مثال ساده
آموزش	کلاس سه بعدی، آزمایشگاه مجازی، آموزش مهارت های حساس بدون خطر	راه رفتن داخل مدل سه بعدی بدن انسان برای یادگیری آناتومی
کار و همکاری	دفتر مجازی، جلسات سه بعدی، همکاری روی مدل های دیجیتال	قدم زدن داخل مدل سه بعدی یک ساختمان و بررسی مشکلات طراحی
کسب و کار و فروش	فروشگاه سه بعدی، نمایشگاه مجازی، دارایی های دیجیتال	امتحان کردن مبلمان داخل مدل سه بعدی خانه قبل از خرید
سرگرمی و رویداد	بازی های جهان باز، کنسرت ها و جشن های مجازی	شرکت در کنسرت مجازی همراه دوستان بدون خروج از خانه
سلامت و پزشکی	درمان فوبیا، توانبخشی، آموزش پزشکی پیشرفته	تمرین جراحی پیچیده در محیط شبیه سازی شده بدون خطر
شهر و گردشگری	دوقلوهای دیجیتال، تورهای مجازی، موزه های سه بعدی	گردش مجازی در یک شهر تاریخی قبل از سفر واقعی

تاورس چگونه می تواند باشد؟ سناریوهای 10 تا 25 سال آینده

بر اساس تحلیل های مختلف (از جمله گزارش ها و مصاحبه های منتشر شده در TechTarget و شرکت های مشاوره ای بزرگ)، چند سناریوی اصلی برای آینده متاورس مطرح است:

سناریوی حداقلی: متاورس به چند حوزه محدود می شود

در این حالت، متاورس هرگز کاملا همه گیر نمی شود و بیشتر در قالب:
- بازی و سرگرمی
- آموزش های تخصصی
- شبیه سازی صنعتی
باقی می ماند.
شبیه همین حالا که بعضی ها به صورت حرفه ای از آن استفاده می کنند، اما برای عموم مردم بیشتر در حد یک گزینه اضافی است نه بخش اصلی زندگی.

سناریوی میانه: متاورس بخشی مهم از زندگی دیجیتال می شود

در این سناریو، ظرف 10 تا 15 سال آینده:
- خیلی از کلاس ها و دوره ها شکل متاورسی پیدا می کنند.
- رویدادهای بزرگ (نمایشگاه ها، کنفرانس ها، کنسرت ها) نسخه متاورسی رسمی کنار نسخه حضوری دارند.
- کار در برخی حوزه ها ترکیبی از حضور فیزیکی و حضور متاورسی می شود.
در عین حال، موبایل و صفحه نمایش دو بعدی هنوز پر استفاده هستند و متاورس جای همه چیز را نمی گیرد بلکه مکمل می شود.

سناریوی حداکثری: ادغام عمیق دنیای واقعی و مجازی

در افق 20 تا 25 ساله، اگر تکنولوژی، اقتصاد و فرهنگ همراهی کنند، ممکن است به حالتی برسیم که:
- عینک های هوشمند سبک و ارزان جای موبایل را تا حد زیادی بگیرند.
- محاسبات فضایی و متاورس در همه جا جاری باشد؛ از محل کار تا خانه، خیابان، خودرو و فضاهای عمومی.
- مرز بین آنلاین و آفلاین تقریبا محو شود؛ همه چیز دائما به اینترنت و لایه های دیجیتال متصل باشد.
این سناریو هم فرصت های عظیم دارد و هم نگرانی های بزرگ درباره حریم خصوصی، آزادی و سلامت روان.

واقعیت احتمالا چیزی بین سناریوی میانه و حداکثری خواهد بود؛ یعنی متاورس در برخی حوزه ها بسیار عادی و روزمره می شود و در برخی حوزه ها محدود باقی می ماند.

نتیجه گیری

متاورس در اصل پاسخی است به یک نیاز قدیمی انسان: این که بتواند فاصله مکان و زمان را کم کند و تجربه های غنی تری بسازد. در لایه اول، متاورس یک اینترنت سه بعدی و تعاملی است؛ جایی که به جای تماشای صفحه، داخل فضاها قدم می زنیم. در لایه دوم، متاورس بستری برای شکل گیری اقتصاد جدید، آموزش های عمیق تر، شبیه سازی های دقیق تر و سبک های تازه کار و زندگی است. در لایه سوم، متاورس ما را مجبور می کند دوباره درباره هویت، حریم خصوصی، مالکیت دارایی و حتی معنی حضور در جهان فکر کنیم.

آیا متاورس حتما زندگی همه ما را دگرگون خواهد کرد؟ نه لزوما و نه به یک شکل ثابت. همان طور که اینترنت برای بعضی ها فقط یک ابزار ساده ماند و برای بعضی دیگر تبدیل به بستر اصلی کار و زندگی شد، متاورس هم برای گروهی از مردم تبدیل به محیط اصلی کار، بازی، خرید و آموزش می شود و برای گروهی دیگر در حد یک ابزار جانبی. آن چه مهم است این است که از الان با مفهوم و کاربردهای آن آشنا باشیم، فرصت ها را ببینیم، مهارت های لازم را یاد بگیریم و همزمان نسبت به خطرات و چالش ها هوشیار باشیم تا به جای این که صرفا مصرف کننده منفعل یک دنیای آماده باشیم، در ساختن نسخه انسانی تر و عادلانه تر آن نقش داشته باشیم.

سوال متداول درباره متاورس

متاورس واقعا الان وجود دارد یا فقط یک ایده است؟

جواب: نسخه کامل و رویایی متاورس که یک جهان واحد، کاملا به هم پیوسته و همه گیر باشد هنوز وجود ندارد. اما قطعات مختلف آن همین الان هم در حال کار هستند؛ مثل بازی های جهان باز چند نفره، هدست های واقعیت مجازی، پلتفرم های آموزش و کار سه بعدی و دنیاهای بلاک چینی. می توان گفت ما در مرحله اول شکل گیری متاورس هستیم.

متاورس چه کاربردی عملی در زندگی من می تواند داشته باشد؟

جواب: بسته به شغل و علاقه شما، متاورس می تواند در این موارد به درد بخورد:

شرکت در کلاس ها و دوره های تعاملی تر
حضور در رویدادهایی که امکان سفر حضوری به آنها را نداری
تجربه شغل ها و مهارت ها در محیط شبیه سازی قبل از ورود واقعی به آن ها
همکاری راحت تر با تیم هایی که در شهر یا کشور دیگر هستند
استفاده از بازی ها و برنامه های ورزشی و تفریحی جذاب تر در خانه

برای ورود به متاورس به چه چیزی نیاز دارم؟

جواب: در ساده ترین حالت، فقط یک موبایل یا کامپیوتر و اینترنت لازم است؛ چون بسیاری از دنیاهای مجازی از همین حالا از طریق مرورگر و اپلیکیشن قابل استفاده هستند. برای تجربه عمیق تر و سه بعدی تر، نیاز به هدست واقعیت مجازی یا عینک های واقعیت افزوده داری که هنوز نسبتا گران هستند. اما احتمالا در چند سال آینده قیمت و تنوع این ابزارها بهتر و دسترس پذیرتر می شود.